Een bekentenis: tot de tentoonstelling in het Haagse Gemeentemuseum had ik nog nooit van Alice Neel gehoord. Niet tijdens mijn cursussen kunstgeschiedenis, niet tijdens bezoeken aan musea, zelfs niet in Americana van Joost Zwagerman, die met zijn enthousiasme toch diverse kunstenaars aan de vergetelheid wist te ontrukken. Zoals meer vrouwelijke kunstenaars was zij tot op heden ondergesneeuwd wanneer het ging over Amerikaanse kunst in de twintigste eeuw. Gelukkig komt daar nu verandering in.
Wie afgelopen jaar Zie de mens bezocht in de Fundatie in Zwolle, zag al een werk van haar hangen, en zoals gezegd wijdde het Haagse Gemeentemuseum een volledige expositie aan haar werk, onder de titel Schilder van de ziel.
Alice Neel (1900-1984) leidde een bewogen leven. Ze trouwde al op jonge leeftijd met de Cubaanse schilder Carlos Enriquez, haar eerste kind overleed, haar tweede bleef na de scheiding achter op Cuba, waarna Neel na een zelfmoordpoging korte tijd in een kliniek belandde. In de enorme hoeveelheid portretten die Alice Neel in haar leven maakte zien we haar leven voorbijtrekken: mensen van de straten in Havana, vrienden en kunstenaars in New York, minnaars en vriendinnen, en uiteindelijk haar zonen en kleinkinderen.
Slecht één zelfportret maakte Alice, aan het einde van haar leven schilderde ze een meedogenloos portret van haar ouder wordende lichaam.
Zoals de titel van de expositie al aangeeft ligt de grote kracht van Alice Neel in het vangen – of vastleggen – van de ziel van de geportretteerde. Je kunt werkelijk tegenover een werk gaan staan en degene tegenover je langdurig in de ogen kijken met de gedachte dat je een blik kunt werpen op wat erachter schuilgaat. De ene keer is Neel liefdevol en vol erbarmen, de andere keer wraakzuchtig en meedogenloos, zoals bij Audrey McMahon, directeur van het WPA, een organisatie die kunstenaars de Depressie door moest helpen, die ze als een afschrikwekkende heks afbeeldt. Of de galeriehoudster Ellie Poindexter die zich liet portretteren maar later weigerde betreffend werk te kopen.
Ik ben erg blij dat ik met deze fascinerende kunstenaar kennis heb mogen maken, en mocht de gelegenheid zich voordoen: ga haar werk zien. Neel heeft veel invloed gehad op kunstenaars als Marlene Dumas, die net zo direct de ziel kan vangen van degenen die ze ons laat zien.
