unnamedIn het prachtig uitgevoerde Aan het eind van de dag wordt ex-minister Katharina Mercedes Donker benaderd door een jonge biografe die haar levensverhaal wil optekenen. Katharina voelt hier weinig voor en aarzelt. Enerzijds weet ze dat het boek toch geschreven zal worden, of zij er nu aan meewerkt of niet, en er zijn genoeg mensen om haar heen die met genoegen een boekje zullen opendoen. Anderzijds voelt ze een enorme weerzin tegen het feit dat haar privéleven openbaar wordt gemaakt onder het mom van ‘het persoonlijke is politiek’. Wat volgens haar biografe Clara Hartong in hoge mate geldt voor een politica met wortels in de jaren zestig en zeventig. ‘Het idee dat mijn leven zal worden gebruikt als illustratie bij een pedante historische verklaring voor de teloorgang van een vitaal soort politiek […] stuit me tegen de borst.’ Door de verkennende gesprekken die Katharina met Clara Hartong heeft, wordt ze gedwongen terug te kijken op haar leven en bepaalde herinneringen die ze diep had weggestopt onder ogen te zien.

Hierdoor ontvouwt zich een bijzonder rijke en gelaagde roman over de keuzes – en soms ook juist niet-keuzes – die Katharina in haar leven gemaakt heeft. Van de eerste prille verliefdheid op een ongrijpbare jongen tot de harde realiteit van het leven als bohemien in Parijs in de jaren zestig, van een ongewenste zwangerschap tot de hoogte- en dieptepunten van het moederschap, van de grote verliefdheden tot een meer evenwichtige relatie op latere leeftijd. Niet alleen het persoonlijke leven van Katharina Donker was behoorlijk veelbewogen en kleurrijk ook haar carrière in de politiek kende zo zijn ups en downs. De manier waarop Nelleke Noordervliet de politieke mores in de jaren zestig en zeventig beschrijft en impliciete paralellen trekt naar kwesties die nu aan de orde zijn, vond ik buitengewoon knap en interessant. De afweging die Katharina soms moet maken tussen haar idealen en de realiteit, de politieke spelletjes, de persoonlijke voor- en afkeuren die soms de doorslag kunnen geven, stemmen je tot nadenken: wat zou bij mij de doorslag geven. Welke idealen kunnen uitgeruild worden en waar ligt de grens? Aan het eind van de dag stemde me veelvuldig tot nadenken over wat belangrijk is, zowel op persoonlijk als op politiek vlak. En dat is wat voor mij een goede roman moet doen, de lezer aan het denken zetten.

Dit alles gecombineerd met prachtig en afgewogen taalgebruik en scherpe observaties zoals deze: ‘Aan Otto Koenig zit fysiek kraak noch smaak, je zou er geen Raspoetin achter zoeken’, maken voor mij deze roman in alle opzichten buitengewoon geslaagd, een absolute aanrader.